نويسندگي در هزار توي تلاش : گفت‌وگو با دکتر تابش‌پور،عضو هیت علمی دانشگاه صنعتي شريف

[admin]

گفت‌وگو با دکتر تابش‌پور،عضو هیت علمی دانشگاه صنعتي شريف(بخش اول)

نويسندگي در هزار توي تلاش

«توليد محتواي ارزشمند کار ساده‌اي نيست.» اولين شرط نويسندگي خوب اين است که در آنچه خوانده‌ايد، خوب تفکر کنيد؛ تفکر از اين‌گونه که ماهيت آن چيست؟ چگونه ايجاد شده؟ و ارتباط آن با ساير مطالب چيست؟

اينها گفته‌هاي دکتر محمدرضا تابش‌پور، استاد برجسته زلزله و سازههاي فراساحلي و عضو هيأت‌علمي دانشگاه صنعتي شريف، همچنين مؤلف بيش از ۳۰ عنوان کتاب در حوزه مهندسي زلزله، مهندسي دريا و بيش از صد مقاله پژوهشي و ۱۵۰ مقاله کنفرانسي است. وي در گفت‌وگويي صميمانه با خبرنگار ما از تجربيات خود درباره نويسندگي، آثار و همچنين پژوهش‌هاي متعدد خود که طي سال‌ها تلاش و کوشش در اختيار دانشجويان و عموم گذاشته است، سخن گفت.

* آقاي دکتر درباره چگونگي تأليف کتاب و نويسندگي توضيح دهيد؟ چه عاملي سبب نوشتن اين تعداد کتاب در شما شد؟

تقريبا از کلاس پنجم يعني ۱۲ سالگي، اين حس در من وجود داشت که دوست دارم بنويسم و نوشته‌هايم در صورت امکان به کتاب تبديل شود و از اوايل دبيرستان ديگر مطمئن بودم که قرار است بخوانم و بنويسم به‌همين‌دليل هر کتاب مرتبط با علایقم را که در بازار موجود بود، تهيه مي‌کردم و روزانه شايد هفت يا هشت ساعت مطالعه مي‌کردم.

همواره از دو زاويه ديد، مطالعاتم را دنبال مي‌کردم؛ يکي نگاه انتقادی به محتواي مطلب و ديگري طرح مسئله در طول فرايند مطالعه که اين کار منجر به بازتوليد و حل دوباره مسئله مي‌شد و نهايتا آنچه عملا مي‌خواندم، چندين برابر چيزي بود که براي مطالعه در اختيار داشتم. مهم‌تر آنکه نحوه نگاه من به کتابخواني همواره از زاويه ديد نويسنده آن بود؛ اين نکته در فهم من از کتاب موردنظر خيلي تأثيرگذار بود؛ به‌طوري که اين شيوه را به همگان توصيه مي‌کنم زيرا مسير نويسنده‌شدن را بهتر مي‌توان يافت.

* عناوين برخي از آثار شما تحت عنوان دستنامه است، مثلا دستنامه مهندسي زلزله که دربردارنده اطلاعات، داده‌ها و مسائل بنيادي در زمينه‌هاي مختلف بحث موردنظر بوده، آيا معادل فارسي هندبوک است؟

جنس کتاب‌هاي تأليفي از نوع کتاب‌هايي بوده که نياز مبرم به آن وجود داشته اما به دليل زحمت و مشقت در تدوين آن، شايد کسي حاضر به تأليف آنها نبوده است. محتواي توليدي آن از نظر سير تاريخچه تدوين در بيش از يک دهه گذشته عمدتا مشابهي از نظر محتوايي و ساختاري ندارد. دستنامه مي‌تواند معادل هندبوک باشد، هرچند هندبوک جمع‌بندي يک حوزه خاص به‌صورت مختصر آن است؛ مثلا خلاصه‌اي از کل مبحث زلزله در يک مجموعه هزار صفحه‌اي اما واقعيت اين است که من اين مطالب را در حدود هفت تا هشت کتاب بزرگ تدوين کردهام که هر کتاب بزرگ به نام يک دانشنامه است که ترکيبي از چند دستنامه بوده؛ بنابراين هندبوک نيست و جزئيات بسياري در آن لحاظ شده است؛ مثلا کتاب «رفتار لرزه‌اي سازه‌هاي بنايي» در هندبوک شماره ۱۳ به نظر من يکي از کامل‌ترين مستنداتي است که در حوزه دسته‌بندي رفتار لرزه‌اي اين نوع ساختمان تدوين شده است. پس شايد هندبوک نبوده و نسبتا کامل‌تر باشد؛ به‌طور مثال، اين دستنامه ۱۳ به‌صورت بخشي از يک کتاب کامل سه جلدي است و بعد از تدوين و پوشش کامل موضوع موردنظر، نام دانشنامه به خود خواهد گرفت.

* آيا از ديد شما مبحث تخصصي زلزله نيازمند مخاطبان خاص است؟

خير، به اعتقاد من، لازم است همگان از مباحث زلزله مطلع باشند؛ به‌طور مثال، يکي از تأليفاتم با عنوان «زلزله براي همه» کتابي بود که ازسوي مخاطبان با سطح آموزشي ديپلم و پايين‌تر مورد استقبال نسبي قرار گرفت؛ بنابراين بر اين باورم که تمام مباحث تخصصي مطرح در حوزه زلزله، وقتي نتيجه لازم را خواهند داد که عموميت داشته باشند و اين مسئله انگيزه اصلي من در تأليف کتاب‌ها بوده تا علاوه بر مناسب بودن محتواي يکي، دو کتاب براي مردم، اثرات عمومي نيز داشته باشند.

بنابراين زياد با واژه کتاب تخصصي براي افراد خاص موافق نيستم و تصور مي‌کنم دليل اين تفکيک، کتابخوان و درسخوان نبودن برخي دانشجويان باشد چراکه کتاب‌هاي بنده تقريبا همه، کتب درسي هستند و نه خاص و کمک درسي، به اين معني که اگر يک روز فرد خاصي در يک کار خاص با آن موضوع برخورد کرد، برود و فلان کتاب دستنامه را بخواند، خير! رسالتي هم که من براي تأليف اين کتاب‌ها تعريف کردم توليد محتواي مناسب و استاندارد بود که قابل بهره‌برداري براي معلم، مهندس و دانشجويان باشد. عمده دانشجويان عمراني به حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد کتاب‌هاي بنده نياز مبرم آموزشي دارند، تقريبا همه دانشجويان سازه زلزله به تمام اين کتاب‌ها نياز آموزشي دارند و حتي اگر کار حرفه‌اي آنان مستقيم مرتبط نباشد، حداقل اطلاعات عمومي از مبحث موردنظر در کتاب‌ها موجود است ولي واقعيت اين بوده که کميت و کيفيت کتابخواني در چند سال اخير افت کرده است.

* آيا رويکرد اصلي تأليفات شما اجرايي است يا محاسباتي؟

مرزي بين تئوري و عملي قائل نيستم و معتقدم تمامي کتاب‌ها اجرایي بوده و خميرمايه دانشي است که به‌عنوان ابزار مهندس به‌صورت نقشه پياده‌سازي و اجرا مي‌شود ولي اگر منظور از اجرا، جنبه عمل و اپراتوري است دو تا سه کتاب نظير سازه بنايي، ملاحظات ساختمان‌سازي و نکات مختصري از دانشنامه ديوار به اين صورت است ولي علاوه بر برخی مباحث مستقيم، تصورم اين است که مختصر اثرگذاري داشته است؛ مثلا در کتاب ديوار پرکننده آجري در قاب‌هاي سازه‌اي که بسيار مهم است، حدود ۱۰ تا ۴۰ درصد آن توليد شخصي بنده بوده و ترجمه نيست. اين کتاب بر اساس نيازهاي کشور خودمان تدوين شده و حاصل تجربيات تدريس من براي مهندسان سازمان نظام مهندسي در سال‌هاي ۸۲ تا ۸۷ در حدود ۲۵ دوره آموزشي در بيش از ۱۰ شهر بوده است.

قطعا من پيشرفت ساختمان‌سازي را مديون کتاب‌هايم نمي‌دانم زيرا اين پيشرفت مديون تلاش صدها استاد و مهندس تلاشگر است اما به اندازه بسيار ناچيزي برخي از موضوعاتي مطرح‌شده هم‌اکنون اجرايي مي‌شود؛ به‌عنوان نمونه، ۱۵ سال پيش براي مثلا حدود ۲۰ ساختمان در حال ساخت هيچ‌يک از المان‌هاي ساده‌اي که ديوار را در برابر رفتار سازه‌اي مقاوم کند، مشاهده نمي‌شد و شايد حداکثر يک ساختمان در میان اين ۲۰ ساختمان اما اکنون مشاهده مي‌شود که اين جزئیات بسيار متداول‌تر شده است و زياد به‌کار مي‌رود.

به اين ترتيب، اگر در کتابي نحوه آموزش درست اثرات مخرب زلزله روي ديوار ارائه شود، نيمي از راه را رفته‌ايد چون در اين صورت فرد با طرح مسئله راه صحيح را يافته و اجرا مي‌کند. مي‌توان دستورالعملي به دو روش تدوين کرد؛ يکي حالت دستوري، نوع ديگر حالت دروني. يک کتاب علمي مناسب اگر نيازهاي درست عملي و اجرايي را در خواننده نهادينه کند، فرد به نحوه چگونگي عمل و اجرا پي خواهد برد و از اين نظر خيلي خط‌کشي ميان کتاب تئوري يا عملي وجود ندارد.

پس اجراي صحيح، يک علم است و آن علم داراي يک تئوري بوده و بايد به‌صورت مکتوب و مدون در کتابي تدوين شود. از اين نظر معتقدم بين تئوري و عملي مرزي نيست، حالا اين تئوري دو تجلي دارد؛ يکي روي کاغذ براي ياددهي و يادگيري و يکي هم تجلي در فضاي بيرون براي استفاده. اين علم و عمل است. من نيز عمده کتاب‌هايم را به گونه‌اي تدوين کرده‌ام که مرزي بين تبديل آنها به کاربرد و عمل وجود نداشته باشد.

* شما ويرايش‌هاي آيين‌نامه ۲۸۰۰ زلزله و مهندسي زلزله را به تفصيل تفسير و تأليف کرده‌اید، اين کار با چه هدفي صورت گرفته است؟

وقتي اولين‌بار در سال ۷۵ ويرايش قديمي آيين‌نامه ۲۸۰۰ را تهيه کردم، احساسم اين بود که فهم فلسفي اين متن چند ده صفحه‌اي مستلزم اين است که براي آن حداقل ۵ تا ۶ هزار صفحه کتاب مطالعه شود؛ به‌اين‌ترتيب با بررسي مرجع اصلي آن، تفسير، توجيه و اشکالات آن و اينکه کدام يک از بخش‌هاي آن را مي‌توان تحليل کرد، همچنين نحوه محاسبات آن، پس از حدود يک دهه حدود سه هزار صفحه محتواي مکتوب توليد کردم. پس از آن، يک ناشر تدوين آن را به من پيشنهاد داد، به‌اين‌ترتيب کتاب‌هاي تفسير آبي‌رنگ را که مورد استقبال مهندسان سازه قرار گرفت، اولين مجموعه هزار و ۲۰۰ صفحه‌اي و مستند در يک دوره سه جلدي در اختيار خوانندگان قرار گرفت. نکته‌کتاب‌هاي تفسير ۲۸۰۰ آبي و اکنون کتاب‌هاي جديد دستنامه با رنگ زرد مشخص شده، اين است که حدود ۲۰درصد از محتواي آن از هيچ منبعي اقتباس نشده و خودم مسئله‌هاي آن را طرح و حل کرده و به همان روش به آيين‌نامه ۲۸۰۰ مرتبط کردم که کار نسبتا پرزحمت و پيچيده‌اي بود.

نکته جالبي درباره طرح اين مسائل بگويم، به ياد دارم مدتي که در شرق تهران سکونت داشتم و با مترو به دانشگاه شريف تردد مي‌کردم، در يک بازه زماني يک‌ساله تعداد بسيار زيادي از مباحث و مسائل مهندسي زلزله را براي اولين‌بار طرح و حل مي‌کردم؛ هم‌اکنون هم درباره تفسير ۲۸۰۰ طرح مسئله مي‌کنم و يکي از فايل‌هايي که باز است به جلد سوم آن مربوط است، برنامه جديدم در تأليف، مربوط به آخرين ويرايش ۲۸۰۰ اين است که در تدوين آن، مطالبي را که خيلي تدريس آن در برخي کلاس‌ها متعارف نيست يا جسته و گريخته و پراکنده است به‌عنوان مباني و کليات تدوين کنم تا هر خواننده‌اي با مطالعه آن با حداقل الزامات ۲۸۰۰ به‌صورت علمي آشنا شود.

ويرايش جديد کتب تفسير ۲۸۰۰ يک دوره احتمالا پنج جلدي است که جلد اول آن به مباني و مقدمات و کليات پرداخته و جلد دوم به مسائل ديوار پرکننده در ارتباط با ۲۸۰۰ و جلد سوم نيز بخشي است که مخاطبان آن افراد علاقه‌مند به امور طراحي بوده و در حيطه‌هايي همچون کاربرد نرم‌افزارها، ضوابط، مباحث ديناميک و ارتعاشات به‌کار گرفته مي‌شود. جلد چهارم آن مربوط به ديوار سازه‌هاي بنايي و جلد پنجم هم کتابي مجزا بوده که با کمک همکارم در حال تدوين آن هستيم. پيوستي به ۲۸۰۰ افزوده شده درباره تحليلي غيرخطي که همين موضوع تبديل به دستنامه ۵۰۰ صفحه‌اي خواهد شد؛ به‌اين‌ترتيب يک دوره کامل آيين‌نامه استاندارد ۲۸۰۰ دراختيار خوانندگان قرار مي‌گيرد.

ادامه دارد…